Tijdens mijn werkzaamheden met de burgerjury mantelzorgmiddelen en gesprekken met bewoners in de wijk, merk ik dat de term mantelzorger nog altijd niet voor iedereen duidelijk is. 

Ten eerste is voor veel mensen het verschil tussen een mantelzorger en een vrijwilliger die regelmatig een buurman of buurvrouw ondersteunt niet helemaal helder. De meest recente definitie van mantelzorg van het Platform Mantelzorg Amsterdam luidt als volgt:

Mantelzorg is zorg en ondersteuning gegeven aan een naaste (zoals partner, ouder, kind, vriend, buur, kennis) die chronisch ziek is en/of een beperking heeft. De mantelzorger geeft langdurig, intensief en onbetaald zorg en ondersteuning aan iemand met wie hij/zij een persoonlijke band heeft. 

Kenmerkend voor een mantelzorger is dus dat hij of zij zorg geeft aan iemand waar hij of zij een - vaak sterke - band mee heeft. Mantelzorg is daardoor niet iets waar je voor kiest. Het overkomt je en door de sterke persoonlijke band die je met de hulpbehoevende hebt, kun je voor je gevoel geen nee zeggen. Soms uit een gevoel van morele verplichting of omdat het door anderen van je wordt verwacht, maar meestal uit liefde voor en betrokkenheid bij degene die zorg nodig heeft. En dat is het grootste verschil met een vrijwilliger die voor een mede-buurtbewoner zorgt. Als vrijwilliger heb je meer ruimte om zelf te bepalen of en wanneer je zorg of ondersteuning biedt of om een keertje af te zeggen. Is de zorg en ondersteuning door vrijwilligers dan niet belangrijk? Zeker is die belangrijk! Steeds meer ouderen en mensen met een beperking wonen langer thuis. Soms alleen. Ze hebben niemand die voor hen zorgt. En dan zijn betrokken bewoners uit de buurt een onmisbare steunpilaar.

Waarom is het dan belangrijk om onderscheid te maken tussen een mantelzorger en een vrijwilliger die zich voor medebewoners inzet? Door de sterke band met de hulpbehoevende is het voor veel mantelzorgers lastig om een balans te vinden tussen de zorg voor de ander en de zorg voor zichzelf. Mantelzorgers dreigen daarom eerder dan zorgvrijwilligers overbelast te raken. Bovendien gaat het bij mantelzorg om langdurige en intensieve zorg. Het gaat om de zorg voor dierbaren die chronisch ziek zijn of een lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking hebben. In sommige gevallen gaat het om levenslange zorg. Het gaat om zorg die meer is dan de zogenaamde gebruikelijk zorg. Gebruikelijke zorg is de zorg die normaal gesproken verwacht mag worden binnen de relatie die de zorgvrager en mantelzorger met elkaar hebben. Zo is het normaal dat je als partners voor elkaar zorgt, maar als een van de partners bijvoorbeeld Alzheimer heeft, strekt de zorg veel verder. Je bent er vaak dag en nacht mee bezig. Hier kun je een heel mooi onderzoek lezen over de verschillende soorten zorgen waar mantelzorgers dagelijks mee te maken hebben.

Ten tweede herkennen veel mantelzorgers met een niet-Nederlandse achtergrond zich niet in de term mantelzorger. De zorg voor een naaste is in veel culturen zo vanzelfsprekend dat het bij mantelzorgers met een migratieachtergrond niet eens opkomt om daar een aparte naam aan te geven of zichzelf een bijzondere positie toe te dichten. Zij zijn daarom vaak niet op de hoogte van ondersteuningsmogelijkheden en voorzieningen waar mantelzorgers een beroep op kunnen doen. En dat is jammer want zij lopen daardoor hulp en regelingen mis die hun taak als mantelzorger kunnen verlichten. Het is daarom belangrijk dat wij nieuwe bewoordingen bedenken waarmee we aansluiten bij de leefwereld van mantelzorgers met een migratieachtergrond zodat wij ook hen kunnen bereiken met informatie, activiteiten en ondersteuning. Zo zou je aan mantelzorgers met een migratieachtergrond kunnen vragen of ze iemand thuis hebben die ziek is of dat ze voor iemand zorgen, en op basis daarvan verder met elkaar in gesprek gaan.

Ook is het belangrijk dat we niet alleen met flyers en digitale media werken, maar laagdrempelige ontmoetingen organiseren waarbij bewoners, hulpverleners, beleidsmakers en andere maatschappelijke organisaties, zoals scholen, met elkaar in gesprek kunnen gaan over hoe we mantelzorgers kunnen helpen in balans te blijven. Bijvoorbeeld door vrijwilligers in te zetten die de zorg even overnemen zodat de mantelzorger iets voor zichzelf kan doen. Of vrijwilligers die de mantelzorger op een indirecte manier helpen als de zorgvrager - wat heel vaak voorkomt - niet door een ander wil worden verzorgd.  Of door jonge mantelzorgers extra te ondersteunen zodat zij de zorg zo goed mogelijk kunnen combineren met hun opleiding en persoonlijke ontwikkeling. Het is daarbij van even groot belang om te bespreken hoe we het onmisbare werk van zorgvrijwilligers in de wijk zo goed mogelijk kunnen faciliteren. Zij zetten zich vaak intensief en belangeloos in voor hun medebewoners en om dat goed te kunnen blijven doen, moeten we ervoor waken dat zijn niet worden overvraagd. Vroeg of laat hebben we allemaal zorg nodig en is het in ons aller belang om ervoor te zorgen dat we zorg thuis zo goed mogelijk met elkaar regelen.

Daarom ben ik zo blij met alle mooie initiatieven van actieve en betrokken buurtbewoners die - met financiële ondersteuning van stadsdeel Oost -  steeds meer geïsoleerde mantelzorgers weten te bereiken en hen van informatie weten te voorzien over voorzieningen en ondersteuningsmogelijkheden die ook bij hun situatie passen. Hier kun je een speciale uitgave van de mantelzorgkrant lezen met portretten van een aantal uitgevoerde buurtinitiatieven. En hier is een interview met een van de initiatiefneemsters te lezen die een brugfunctie vervult tussen geïsoleerde mantelzorgers in de Indische buurt en ondersteuning van welzijnsorganisatie Civic. 

Via onderstaande links kun je meer informatie vinden over mantelzorg en over formele en informele activiteiten en ondersteuning voor mantelzorgers in Amsterdam Oost:

• Platform Mantelzorg Amsterdam
• Civic Amsterdam (voor mantelzorgers uit de Indische Buurt en het Oostelijk Havengebied)
• Dynamo (voor mantelzorgers uit Oud Oost, Watergraafsmeer en IJburg)
• Informatie voor mantelzorgers van de gemeente Amsterdam
• Bij Post Oost, ViiA en via buurtplatforms zoals de BuurtBalie en Hallo IJburg kun je ook meer informatie vinden over activiteiten voor mantelzorgers of buurtorganisaties die zich voor hulpbehoevenden inzetten. Je kunt op deze sites ook oproepen plaatsen voor een maatje of vrijwilliger.